Çölyak hastalığı nedir Çölyak belirtileri nelerdir

Çölyak hastalığı nedir? Çölyak belirtileri nelerdir? Çölyak hastalığının tedavi nasıl?

Çölyak hastalığı, beslenme yoluyla alınan gluten proteininin bağırsaklarda reaksiyona yol açması durumu olarak tanımlanabilir. Halk arasında kimi zaman unlu mamul yiyememe hastalığı, ekmek yiyememe hastalığı olarak da anılır. Peki Çölyak hastalığı belirtileri nedir?

Gluten enteropatisi, kalıtsal bir sağlık sorunudur. Arpa, buğday, çavdar gibi gluten içeren besinlerin tüketilememesine neden olan Çölyak hastalığı, yaşam kalitesini olumsuz etkiliyor.

Çölyak hastalığı , ince bağırsakların işlevini yerine getirmesini engeller. Bağırsaklar, besinlerin emilimini yeteri kadar yapamaz. Bu kişilerin, glutene karşı hassasiyetleri bulunmaktadır. Gluten bir protein türüdür. Bu proteine karşı hassasiyeti olan kişilerin, gluten içeren besinleri tüketmeleri sağlık açısından büyük riskler taşımaktadır. Gluten içeren besinler tüketildiğinde, bu durum ince bağırsaklarda zamanla iltihaplanmalara yol açar. İnce bağırsağın yapısı bozulur ve bağırsak besin emilimini yerine getiremez. Bu reaksiyonlar sonucu, kişi de ilk olarak karın ağrısı ve ishal görülmektedir. Genetik bir hastalık olan Çölyak, tek yumurta ikizlerinde daha çok görülen bir hastalıktır.

Çölyak hastalığı , her geçen gün görülme sıklığı artan yaygın bir hastalıktır. Dünyadaki çoğu ülkede her 70 ila 200 kişiden birinde çölyak hastalığı bulunur. Gluten sensitif enteropati olarak da adlandırılan hastalık vücut bağışıklık sistemi ile ilişkili nedenlerle ortaya çıkar. Birçok tahılda bulunan gluten adı verilen proteine yanlış yönlendirilmiş bir bağışıklık tepkisi ile tetiklenir. Bazı hastalarda gluteni parçalayan enzime karşı da bağışıklık cevabı vardır. Çölyak hastalığı, ince bağırsakta iltihaplanma ortaya çıkması neticesinde belirti verir. Bağışıklık sistemi glutene karşı anormal bir tepki vererek iltihabi süreci başlatır.

Kısaca Çölyak hastalığı bir sindirim sistemi rahatsızlığıdır. Gluten Enteropatisi adı da verilen çölyak hastalığı bağırsaklarda besin emilimini sağlayan villus adlı yapıların bozulmasına yol açar. Çölyak hastaları Gluten adlı proteine karşı hassastırlar ve bağırsakta gıda emiliminin bozulmaması için gluten içeren gıdalardan uzak durmaları gerekir.

Bağırsak mukozası normal olarak villus adı verilen ve besin emilimini sağlayan eldiven parmağı şeklinde küçük çıkıntılar içerir. Villuslar bağırsak emilim yüzeyini artırarak besinlerin kana geçişini kolaylaştırır. Çölyak hastalığında gelişen iltihabı süreç sonucunda vücut kendi dokularına zarar veren antikorlar oluşturur. Bu otoantikorlar ince bağırsak iç yüzeyinde yer alan bu çıkıntıları yok eder ve villuslar düzleşir. Bunlar hasar gördüğünde hastalar ne kadar çok yerse yesin, tam emilim olmadığı için vücuda yeteri kadar besin maddesi almak mümkün olmaz.

Uzmanlar çölyak hastalığının alerjik ya da otoimmün bir hastalık olup olmadığı konusunda araştırmalara devam etmektedir. Son verilere göre hastalığın hem alerjik hem de otoimmün unsurlar içerdiği düşünülmektedir. Alerji, bağışıklık sisteminin aslında vücuda zararsız olan maddelere aşırı reaksiyon göstermesidir. Bu, çölyak hastalığında da olan durumdur, çünkü bağışıklık sistemi zararsız glutene aşırı bağışıklık tepkisi ile cevap verir. Öte yandan, bağışıklık sistemi aynı zamanda vücudun kendi enzimi olan doku transglutaminazına karşı antikorlar oluşturur.

Tanı Yöntemleri

Çocuklarda çölyak tanısı koymak çok daha kolay. Sebepsiz karın ağrısı, alerji, inatçı kusma, deri döküntüsü, tedaviye rağmen düzelmeyen kansızlık ve gelişme geriliği gibi belirtiler Çölyak hastalığının göstergesi olabiliyor.

Ancak erişkinlerde tanının koyulması çocuklar kadar kolay değil çünkü yetişkinlerde bu belirtilerden sadece bir tanesi görülebiliyor.

Tanıda serolojik testler ve ince bağırsak biyopsisi uygulanıyor.

Serolojik testler için kanda Antigliadin ve antiendomisyum antikor testleri yapılıyor. Duyarlılık ve özgünlüğü en yüksek olan ise doku transglutaminaz antikor Ig A ve G testleri oluyor. Bu testler tarama ve izleme amaçlı da kullanılıyor.

Kesin tanı için endoskopi ile ince bağırsak yapısı değerlendiriliyor, biyopsi alınabiliyor.

Bağırsak katlantılarındaki taraksı görünüm, katlantılarda azalma ve düzleşme ile ince bağırsak yüzeyinde emilimi sağlayan parmak şeklinde ve villüs adı verilen yapıların düzleşmesi, yassılaşması bu hastalarda sık görülüyor.

İnce bağırsağın başlangıç kısımlarında hastalığa daha sık rastlandığından, bu bölge biyopsileri doğru sonuç veriyor. Ancak tanı konulurken hafif ve sessiz olguların varlığının da unutulmaması gerekiyor.

ÇÖLYAK HASTALIĞININ TEDAVİSİ

Çölyak hastalığının günümüzdeki tek tedavisi ömür boyu glutensiz diyet uygulanmasıdır. Bu tedaviye mutlaka uyulmalıdır. Günümüzde başka bir alternatif tedavi yoktur. Tanı aldıktan sonra ilk 3 ay laktoz suz diyet önerilir. Bağırsaklardaki emilim problemi nedeniyle çeşitli vitamin ve mineral eksiklikleri de oluşacağından demir, folik asit , B12 vitamini , D vitamini , kalsiyum takviyesi yapılır.

İleri dönemlerde hastalığa bağlı oluşabilecek bazı sorunların tedavisinde steroid ve azatiopürin, siklosporin gibi bağışıklık sistemini baskılayacak ilaçlar kullanılabilir. Hastalığın temelini oluşturan genetik ve bağışıklık sistemi bozukluklarına karşı ilaç geliştirme çalışmaları devam etmektedir. Birçok hastada tedavi ile ilk iki haftada belirtilerde düzelme olur. Bazen bu süreç 6 aya kadar uzayabilir.

En az 6-12 ay glutensiz diyete rağmen hastanın belirtilerinde, çölyak testlerinde ve biyopsi bulgularında düzelme olmaması tedaviye cevapsızlık olarak değerlendirilir.

Hastalığın teşhis edilmesinden hemen sonra, sıkı bir diyet uygulanmaktadır. Bu diyet glutensiz diyet olarak adlandırılmaktadır. Bu sayede, ince bağırsağın hasar gören yüzeyinin tedavi edilmesi sağlanır. Hastalar, gluten içermeyen besinler tükettikçe, şikayetlerde azalmaktadır. Hastalığın belirtilerinin görülme oranı; yaşa, cinsiyete ve diğer faktörlere bağlı olarak değişebilmektedir. Gluten proteinine karşı alerjisi olan kişilerin, hastalık belirtileri yıllar sonra ortaya çıkabilmektedir. Belirtileri çok geç ortaya çıkan bu hastalığın iyileşme süresi de uzun sürmektedir. Kişi, diyetini yaşamı boyunca devam ettirmelidir. Aksi takdirde, bu hastalık, başka rahatsızlıkların tetiklenmesine yol açabilir.  Hastalığın tedavi edilmesinde alternatif yöntemler uygulanması, kesinlikle tavsiye edilmemektedir.

Çölyak hastaları ne yemeli?

Çölyakta glutenli gıdalara karşı aşırı duyarlılık oluştuğu için mutlaka glutensiz gıdalar tercih edilmelidir:

• Et, tavuk, balık
• Süt ve süt ürünleri
• Yumurta
• Kuru baklagiller, soya fasülyesi, kinoa
• Pirinç
• Mısır
• Patates
• Meyve ve sebze çeşitleri Çölyak hastalarının tüketebileceği besinlerdir

Çölyak Hastalığı ve Diyabet İlişkisi

Çölyakla ilgili son derece ilginç bir veri de diyabetle arasındaki belirgin ilişkidir. Çölyak hastalarında diyabet görülme oranı, çölyak hastası olmayanlara göre, 10 kat daha fazladır. Aynı durum, diyabet olanlarda da çölyaka karşı geçerlidir.

Tip 1 diyabet hastalarında çölyak olması ihtimali, diyabet hastası olmayanlara göre 20 kat fazladır. Sadece bu bile, diyabetle çölyak arasındaki ilişkiyi gösteren önemli bir parametredir.

Bu risk, tıpta bilinen bir konudur; çölyak hastası olan herkese diyabet taraması da yapılır. Ya da diyabet olanlar çölyak açısından da araştırılır.

Çölyak hastalığı tedavi edilmezse ne olur?

Hastalık tedavi edilmezse, sindirim hastalığı olması nedeniyle demir başta olmak üzere kalsiyum, magnezyum , vitamin ve protein alınımında, karbonhidrat ve yağların emiliminde yetersizlik ortaya çıkar. Bütün bu bozuklukların neticesinde:

• A vitamini eksikliğine bağlı gece körlüğü
• B12 ve D vitamini eksikliği
• Folik asit ve mineral eksiklikleri
• Kansızlık
• Ergenlikte gecikme
• Kemiklerde zayıflık
• Üreme sağlığı problemleri
• Bağırsak tümörleri
• Periferal nöropati
• Ataksi (dengesizlik)
• Kemik kırıkları
• Depresyon gelişebilir.

Gluten nedir?

Gluten, tahıllarda bulunan bitkisel bir proteindir. Aşağıdaki tahıl ürünlerde doğal olarak bulunur.

• Buğday,
• Arpa,
• Yulaf,
• Çavdar,

Yoğurulan bir hamurun elastik hale gelmesini sağlayan da glutendir. Sağlıklı bireyler tarafından tüketilmesinde bir sakınca yoktur.

Çölyak diyeti nasıl yapılır?

Eğer tanı aldıysanız ve tedaviye başlıyorsanız, sıkı bir glutensiz beslenme uygulamanız gerekiyor. İlk olarak aşağıdaki doğal olarak gluten içeren ürünlerden ve bunları içeren ürünlerden uzak durmanız gerektiğini bilin:

• Buğday,
• Çavdar,
• Yulaf,
• Arpa

*Resim Rosalia Ricotta tarafından Pixabay ‘a yüklendi