İshal neden olur sebepleri Nedir? İshale ne iyi gelir? Belirtileri Nelerdir?
İshal, bağırsak hareketlerinin sıklığında bir artış ya da dışkı şeklinde bir azalma şeklindedir. Çoğu ishal vakası bakteriler, virüsler veya parazitlerden kaynaklanır. Crohn hastalığı ve ülseratif kolit dahil olmak üzere inflamatuar bağırsak hastalıkları (IBD) kronik ishale neden olabilir.
Akut ishal, kısa bir süre süren ishaldir. Bu genel bir sorundur. Genellikle bir veya iki gün sürer, ancak daha uzun da sürebilir. Sonra kendi kendine geçer.
Birkaç günden fazla süren ishal daha ciddi bir problemin belirtisi olabilir. Kronik ishal (en az dört hafta süren) kronik bir hastalığın belirtisi olabilir.
İshal çok önemli bir sağlık sorunudur ve özellikle çocuklarda ciddi sonuçlar yaratabilir. Beş yaşından küçükler arasında ölüm nedenleri arasında ikinci sıradadır. Bir günde üç defadan fazla sulu dışkılama ishal olarak kabul edilir. En ciddi komplikasyon nedeni vücutta oluşabilecek su kaybıdır. Çok ağır vakalarda günde 13-14 litre kadar sıvı kaybedilebilir. Aşırı su kaybı nedeniyle özellikle bebeklere bol su verilmelidir. İshal çoğunlukla, kısa ömürlüdür, birkaç günden fazla sürmez.
Uzun sürmesi genellikle başka bir sağlık sorununu işaret eder. Böyle bir durumda mutlaka doktor kontrolü gerekir. İshal basit beslenme değişiklikleri ile tedavi edilebilse de bakteriyel enfeksiyon durumunda antibiyotik kullanmak gerekebilir
İshal türleri
- Akut ishal: Genellikle 1 – 2 gün sürer ve kendiliğinden geçer. Yaygın bir sorundur.
- Sürekli ishal: 2 haftadan uzun, 4 haftadan kısa sürer.
- Kronik ishal: En az 4 hafta sürer. Belirtileri sürekli olabilir veya gelip gidebilir.
İshal neden olur?
Bir takım koşullar veya koşulların bir sonucu olarak ishal meydana gelmektedir. İshal neden olur sorusuna madde madde şu şekilde cevap verilmektedir:
- Bir gıda alerjisi
- Bir ilacın istenmeyen reaksiyonu
- Bir viral enfeksiyon
- Bakteri enfeksiyonu
- Bağırsak hastalığı
- Paraziter bir enfeksiyon
- Safra kesesi veya karın ameliyatı
- Mikroskopik kolit : Genellikle yaşlı yetişkinleri etkiler. Geçmeyen ishal sık sık gece boyunca devam eder.
- Malabsorpsiyon ve maldestestiyon ishal : Birincisi bozuk besin emiliminden, diğeri de bozulmuş sindirim fonksiyonundan kaynaklanır. Çölyak hastalığı bir örnektir.
- Kronik enfeksiyonlar : Seyahat veya antibiyotik kullanımı, kronik ishal için ipucu olabilir. Çeşitli bakteriler ve parazitler sebep olabilir.
- İlaca bağlı ishal : Bariz neden müshillerdir, ancak diğer ilaçların bir listesi de antibiyotik de dahil olmak üzere ishale neden olabilir.
- Endokrin nedenleri : Bazen hormonlar, örneğin Addison hastalığı ve karsinoid tümörler de dahil olmak üzere nedenlerdir.
- Kanser nedenleri : Neoplastik ishal bir dizi bağırsak kanseri ile ilişkilidir.
- Laktoz intoleransı: Laktoz, sütte ve diğer süt ürünlerinde bulunan bir tür şekerdir. Laktoz intoleransı olan (laktozu sindirmekte zorlanan) kişiler, süt ürünlerini yedikten sonra ishal olabilirler.
- Fruktoz: Fruktoz meyvelerde ve balda doğal olarak bulunan ve bazı yiyecek ve içecekleri tatlandırmak için kullanılan bir tür şekerdir. Fruktozu sindirmekte zorlanan insanlar ishal olabilir.
- Sindirim bozuklukları: Crohn hastalığ ı, ülseratif kolit , çölyak hastalığı , mikroskobik kolit ve irritabl barsak sendromu gibi sindirim sistemi hastalıkları ishale neden olabilir.
- Gereğinden fazla meyve veya hazır meyve suyu özellikle elma ve üzüm suyu tüketimi ve diğer ishal yapıcı yağlı gıdaların tüketimi
- Antibiyotik tedavisi
- Üst/alt solunum yolu enfeksiyonları
- Doğuştan metabolik hastalıklar
- Duygusal üzüntü ya da endişe
- Çok fazla alkol içmek
- Çok fazla kahve içmek
- Apandisit
- Radyoterapi veya reçeteli ilaçlara bağlı bağırsakların hasar görmesi (örnek olarak, fıtık yüzünden kan dolaşımının azalması sonucu oluşan bağırsak hasarları)
- Bağırsak kanseri – bağırsaklardaki kanser, dışkıda ishal ve kan oluşturabilir.
İshal belirtileri nelerdir?
- Sulu dışkı yapma
- Dışkılama sıklığının artması
- Dışkı miktarının artması
- Sümüksü ve/veya kanla karışık dışkı
- Kusma
- Karın ağrısı
- Huzursuzluk
- Acil tuvalete gitme hissi ve büyük abdesti tutmada zorlanma.
- Normalin üzerinde dışkılama.
- Susuzluk, bulantı ve kusma
- Yüksek ateş
- Halsizlik ve kendini güçsüz hissetme
- Karın bölgesinde ağrı ve gaz, ishalin genel belirtileridir.
- Sümüksü ve/veya kanla karışık dışkı
İshal tedavisi
Sebepleri farklı olsa da ani başlangıçlı ishallerde tedavi yaklaşımları genellikle aynıdır. İshal olan bebek ise kesinlikle doktor onayı olmadan antibiyotik veya herhangi bir diğer ilaçlar verilmemelidir. Bebeklerde ishal özellikle kusma ile birlikte sergilendiği için büyük sıvı kayıplarına yol açması sebebi ile 5 ile 7 gün içinde düzelebilecek olan bağırsak enfeksiyonu yeterli su verilmemesi halinde ölümcül olabilmektedir. İshali başlayınca emmesi ve beslenmesi kesilen bunun yanında sıvı da verilmeyen çocuklar günde 8 ya da daha fazla sulu ishal yapan, günde ikiden fazla kusması olan çocuklar ve 12 aydan küçük bebekler susuz kalmalarından dolayı risk altında olan çocuklardır. Susuz kalmalarını önlemek için bol sıvı verin. İshal olan bebekte hem sıvı ihtiyacının hem de kalori alımının sağlanması oldukça önemlidir.
Yağsız yapılan çorba, pirinç suyu ile ve su ile inceltilmiş sütle hazırlanmış muhallebi, ayran, elma suyu gibi sıvılar bebeğin susuzluğunu önlemek ve kalori ihtiyacını karşılamak için verilebilir. Altı aylıktan küçük ve henüz ek gıda alımına başlamamış olan bebeklerde emzirme sıklaştırılmalıdır. Bebek aldığı takdirde aralıklı kaynatılmış ılık su verilmesi de önerilebilir. Yetişkinlerde de bol sıvı tüketimi önerilmektedir. Yetişkinlerde uzun süren ishallerde asıl altta yatan sebebi tespit edip sebebe göre ilaç ve beslenme diyeti tedavisi uygulanabilir.
Bazı reçetesiz ilaçlar akut gelişen ishal tedavisinde işe yarayabilir. Ancak mutlaka doktor kontrolünde kullanılmaları gerekir. Bu ilaçlar:
- Bizmut subsalisilat (Pepto-Bismol ve Kaopectate)
- Loperamid (Imodium)
- Çinko: ishalin süresini % 25 kısaltırken miktarı da 0 azaltır.
-
Antibiyotikler
Eğer ishalin nedeni bakteriyel enfeksiyon veya parazit ise antibiyotik kullanımı gerekebilir. Ancak antibiyotiklere nadiren ihtiyaç duyulur çünkü ishalin nedeni çoğunlukla bakteriyel değildir ve antibiyotikler bağırsak florasını bozup ishalin daha da kötüleşmesine neden olabilirler.
- Probiyotikler , bağırsaklarda olan yararlı bakterileri içermektedir. Bu yararlı bakterilerin ishali kestiği bilinir. Yapılan klinik incelemelerde bu durum kesin olmasa da, probiyotiklerin antibiyotik kullanımından sonra oluşan ishali kestiği bilinmektedir.
- Bol sıvı içilerek dehidrasyon önlenebilir. Ya da ciddi durumlarda intravenöz olarak alınabilirler. Çocuklar ve yaşlılar dehidrasyona karşı daha savunmasızdır.
- Oral rehidrasyon solüsyonu veya tuzları (ORS); tuz ve glikoz içeren sudur.
İshale ne iyi gelir?
- Şekerli meyve suları
- Şekerli çay
- Kola, gazoz, maden suyu
- Kahve
- Yeşil çayların bazıları
- Müshil
- İdrar arttırıcı içecekler
- Patates haşlama
- Yoğurt ve nişasta karışımı
- Şekerli meyve suları, şekerli çay, gazoz, kola gibi osmotik diyare ve hipernatremiye (kanda sodyum fazlalığı) neden olabilecek içecekler,
- Kahve, bazı medikal çaylar ve sıvılar gibi uyarıcı, diüretik (idrarı arttırıcı) ve purgatif (müshil) etki oluşturabilecek içecekler.
-
Yoğurt
Yoğurt bağırsak sağlığı için son derece önemli bir besin kaynağıdır. Yoğurdun içerisinde bulunan yararlı bakteriler, bağırsağın içinde yaşayan zararlı bakterilere savaş açar ve onları yok ederler. Ayrıca probiyotik içeren yoğurtlar da bağırsak hareketlerini düzene soktukları için ishal oluşumunun önüne geçme konusunda oldukça başarılıdırlar. -
Sıvı alımını artırmak
İshal boyunca vücut oldukça fazla sıvı tüketir. Bu durum vücudun susuz kalmasına, böbreklerin rahatsızlanmasına ve elektrolit dengesizliğine sebep olur. Doktorunuz ishalin giderilmesi için öncelikle sizden sıvı alımını artırmanızı isteyecektir. Kaybedilen sıvı ve tuz miktarının geri kazanılması tedavinin etkinliği açısından çok önemlidir. Eğer kaybettiğiniz sıvı miktarı çok fazla ise hekiminiz size damar yolu ile sıvı takviyesi yapacaktır. - İshal başladıktan sonra, ilk 24 saat sadece sıvı gıda alınır. Bu süreden sonra, küçük öğünler halinde yağsız ve baharatsız yiyecekler tüketilir. Patates, pirinç, muz, çorba, ekmek, elma püresi ve haşlanmış sebze ishalde tavsiye edilen yiyeceklerdir. Aşırı sıvı kaybı yaşayan çocuklarda, bolca sıvı verilmeden katı gıda önerilmez.
- Pirinç: Düşük lif içeren pirinç dışkının sertleşmesine iyileşme süresinin hızlanmasına yardımcı olur.
- Muz: Muz sindirilmesi oldukça kolay ve hafif bir gıdadır. İshal sırasında kabedilen potasyum açısından oldukça zengindir. İshale iyi gelen yiyecekler arasında ilk sıralarda yer alır.
- Elma Sirkesi: Elma sirkesi bağırsakların ve tüm sindirim sisteminin temizlenmesine yardımcı olur. Sirke içinde barındırdığı pektin ile dışkının sertleşmesine ve iyileşme sürecinin hızlanmasına yardımcı olur.
- Kefir
- Lahana , pancar ve salatalık turşusu
- Peynir
- Tarhanadır.
- Yüksek sodyum içeren gıdalar ve sıvılar alın. Bunlara çorbalar, spor içecekleri, tuzlu krakerler örnek verilebilir.
- Tuzlu ayran
Ne zaman doktora başvurmalı?
- Çok fazla sayıda ve miktarda dışkılama
- Su içmeme çocuğun su kaybı belirtileri ( göz yaşı olmaması, gözlerin içe çökük olması, cildin kuru ve buruşuk olması, tükürüğün azalması) varsa
- Tekrarlayan kusmalar
- Dışkıda kan görülmesi
- Ateşin yükselmesi
- İdrar çıkışının belirgin azalması gibi durumlarda sağlık kuruluşlarından yardım alınmalıdır.
İshal Nasıl Önlenir?
Gelişmekte olan ülkelerde ishalin önlenmesi kirli su ve kötü sağlık koşulları nedeniyle daha zorlayıcı olabilir. Aşağıdaki pratik önlemler, durumun önlenmesine yardımcı olur:
- Temiz ve güvenli içme suyu
- İyi hijyen
- Sabunla düzenli el yıkama
- Kişisel ve mutfak hijyenine özen göstermek
- Enfeksiyon yayılımı konusunda eğitim
*Resim Anastasia Gepp tarafından Pixabay ‘a yüklendi